Don kishot
New member
İnsanlık, 1950’li senelerda gökyüzüne yalnızca bakmanın yetmeyeceğini fark edip rotayı uzaya çevirdi. Lakin yalnızca 60-70 yıllık tarihi var üzere görünen uzay merakı, aslında insanlığın tarihi kadar eski.
Günümüzde her bir bakılırsav için milyarlarca dolarlık yatırım gerektiren uzay çalışmaları, ‘insanlığın dünya üzerinde gırla sorunu varken niye uzaya para harcanıyor?‘ üzere mantığı anlaşılabilir lakin çokça karşılığı olan birtakım sorularla eleştiriliyor. Pekala hakikaten, insanlık niye dünya sıkıntılarını çözmek varken uzaya para harcamaya devam ediyor?
Bundan 30 bin yıl evvel, tek ışığın yıldızlar olduğu bir gecede gökyüzüne baktığınızı hayal edin…
bu biçimde bir anın büyüleyici olacağını hayal etmek epeyce da kolay olsa gerek. hiç bir yapay ışık kaynağı olmadan, açık ve aysız bir gecede gökyüzüne bakabilsek kim bilir neler görürdük. Cetlerimiz da o denli yaptılar. Uzun geceler uzunluğu gökyüzünü izlediler. Gördüklerinin ne olduğunu anlamaya çalıştılar.
Hatta kimi çalışmalar, 33 bin – 10 bin yıl ortasına tarihlenmiş birtakım mağara duvar resimlerinin yıldızların pozisyonuna dair temsili çizimler olduğunu söylüyor. Stonehenge üzere hâlâ ‘gizemini’ koruyan kimi yapıların da yıldızların pozisyonu, inançlar ve toplumsal hayat ile yakından irtibatlı olduğu düşünülüyor.
Yani aslında insanlık, başını kaldırıp gökyüzünü fark ettiğinden beri orada ne olduğunu anlamaya çalıştı. Sorulara aldığı yanıtlar ise ömrünü şekillendirecek sonuçlar ortaya çıkardı. Tarımdan inanç sistemlerine insan hayatını kökünden etkileyen bir epeyce mevzu, uzaya dair bilgimizden direkt etkilendi.
Zaman değişti, gözlerimizle değil teleskoplarla gökyüzünü izlemeye başladık
Bu aklın alması sıkıntı uzunlukta vakit boyunca yıldızlara ve gezegenlere bakıp bir fazlaca şey yaptık. Üzerinde yaşadığımız gezegeni ve günümüzde kulağa sıradan gelen birtakım ‘kanunları’ anladık, gördüklerimizi anlamlandırmaya başladık.
Aradan geçen on binlerce yıldan daha sonra, yaklaşık 400 sene evvel birinci kere teleskoplar kullanılarak gözlerimizden daha ziyadesiyle uzayı gözlemlemeye başladık. Akabinde bir daha birkaç yüz yıl geçti ve sonunda, 1950’li senelerda uzaya araçlar ve hatta beşerler, hayvanlar gönderme sonucu aldık.
daha sonrasında Ay’a ayak basan birinci beşerler, uzayda bir istasyonda araştırma yürüten astronotlar, uzak gezegenleri ‘gözlerimiz olup’ izleyen uzay araçları…
İyi de, temel sorumuzun bu öyküyle ne ilgisi var?
İnsanlık olarak sık sık ne kadar özel bir tıp olduğumuzdan bahsederiz. Akıllıyızdır. Bilgiye sahibizdir. Zekiyizdir. Mahirizdir. Yapamayacağımız şey yoktur. Bize bu ‘özelliği’ sağlayan şeyin ne olduğunu düşündüğümüzde ise sonsuz bir merak, sorulan sorular ve alınan yanıtlar ile gelinen nokta olduğunu görürüz.
Yani aslında sorunun en genel ve verilmesi gereken birinci karşılığı bu. Türümüzü olduğu yere getiren, her seferinde daha fazlasını öğrenmek için attığımız adımlardı. 2022’de de, 2050’de de, 2378’de de bu değişmeyecek. Zira insan için her vakit bilmediği, keşfetmediği bir şeyler olacak. Bunları manaya, keşfetme isteği, her vakit en büyük münasebetimiz olmaya devam edecek. Lakin bu sorunun diğer karşılıkları da var.
NASA’nın Ay’a on yıllar daha sonra bir daha insan göndermesinin maliyeti 93 milyar dolar. Bu ne manaya geliyor?
NASA, Artemis misyonu ile yıllar daha sonra birinci sefer beşerli bir Ay nazaranvi gerçekleştirecek. Bu nazaranv ile Ay’a gönderilen astronotlar, geçmiştekilerin tersine Ay’da kalıcı olabileceğimiz üsler kurmak üzere kimi vazifeler için öncü olacak.
Ay’da kalıcı üsler kurmanın temel motivasyonu ise hem uydumuzu daha yakından tanımak tıpkı vakitte esas rotamız olan Mars’a bir ‘geçiş basamağı’ oluşturmak.
Ay’da kurulması planlanan üsler, insanlığı beşerli Mars vazifeleri için bir fazlaca zorluğa karşı hazırlayacak. Yani Artemis nazaranvi, en çok da bu yüzden kıymetli. Çeşidimizi Mars’a taşımadan evvel, son birkaç araştırma ve hazırlık yapabilmek için…
İşte bu amaç için NASA’nın bütçesinin 2025 yılında 93 milyar dolara ulaşmış olacağı ifade ediliyor. Neredeyse 15 yıldır devam eden epeyce istikametli çalışmaların bütünü için harcanan toplam bütçe bu.
Şimdi sorumuza geri dönelim. Yaygın olarak sarf edilen kimi telaffuzlar üzerinden, niye Ay’a insan göndermenin değerli olduğuna ve bu kadar para harcamasında sorun olmadığına dair kimi yanıtlara bakalım.
”Dünyada keşfedilmemiş tipler, gizemlerle dolu devasa okyanuslar var. Evvel onları araştırmak yerine niye uzaya gitmeye çalışıyoruz ki?”
İnsanlığın uzay çalışmalarına yönelik en büyük tenkitlerden biri bu. Lakin bu tenkit ne yazık ki dengeli değil. Farklı alanlarda uzmanlaşmış bilim insanları, aslına bakarsanız aklınıza gelebilecek her hususta durmadan araştırma yapıyorlar. Bir küme astrofizikçi ve mühendis uzayla ilgilenirken deniz biyologları okyanusları araştırıyor, jeologlar gezegenimizin yapısını anlamaya çalışıyor.
aslına bakarsanız uzay çalışmaları tek başına var olmuyor. Dallar ortası bilgi paylaşımları yapılan araştırmaları manalı kılıyor ve sonuçlar elde etmemizi sağlıyor. Bilim tek bir mevzu üzerinden ilerleyen limitli bir çalışma alanı değil. İnsanlığı, gezegenleri ve kozmosu; varoluşu anlamak, her alanda durmadan araştırma yapmamızı gerektiriyor.
Uzay araştırmaları haricindeki alanlarda yürütülen çalışmalar kamuoyundan hayli ilgi görmediği için genelde daha sessiz yürütülüyor…
”Uzay misyonları insanlığa direkt yarar sağlamıyor. Mars’ı araştıracağımıza Dünya’daki insanların meselelerini çözelim”
Bu bahiste gelen en büyük tenkitlerden biri de uzay bakılırsavlerinin insanlara direkt yarar sağlamadığı istikametinde oluyor. Aslında bu büyük bir yanılgı. Zira insanlığın, mesela, Mars’a gitmeyi bu kadar istemesinin temel motivasyonu ‘hayatta kalmaya’ dair pek ilkel bir güdü.
Çünkü bu gezegenin sonsuza kadar meskenimiz olamayacağını biliyoruz. Tıbbımızın geleceğine yeni seçenekler yaratabilmek için, yaşayabileceğimiz en yakın gezegende neler yapabileceğimizi araştırmak, insan ömrüne olabilecek en direkt yarar diyebiliriz.
Ayrıca bunun yanında, üstte da bahsetmiş olduğumiz üzere; uzayda elde edilebilecek rastgele bir bilginin farklı bilim kısımlarını nasıl etkileyeceğini; değişik bir durumu ya da sorunu araştıran bilim insanları için nasıl bir bilgi sağlayacağını bilemeyiz. Tam da bu sebeple bilimin her alanında atılan adımlar birbirinden bağımsız ve direkt yararı olmayan adımlar üzere görünse de, her biri aslında iç içe ve epey pahalı.
Örneğin uzay araştırmaları bize dünyadaki güç ve kaynak sıkıntısını çözmek için biroldukça şey öğretebilir. Farklı bir gezegende bulacağımız canlılık izleri, bize kendi evrimimize, hayatın oluşumuna dair epey kıymetli bilgiler sunabilir. Ya da uzay araçları için yürütülen mühendislik çalışmaları, insanlık için değişik büyük bir sorunun tahlilinde kullanılabilir…
”Ay’a ya da Mars’a gitmeye harcanacak parayla açlık çeken milyonlarca beşerler doyurulabilir”
Geçersiz bir öbür argüman ise uzay araştırmalarına ayrılan bütçenin o araştırmalara gitmek yerine açlığı bitirebileceği savı.
niçin geçersiz olduğunu daha ayrıntılı açıklamadan evvel farklı ülkelerin uzay ajanslarının yıllık bütçelerine bakalım;
Ayrıca, bu mevzuda en epeyce para harcayan ülke olduğu için ABD’den örnek vermek gerekirse, NASA’nın uzay araştırmaları için aldığı yıllık bütçe, ABD’nin toplam bütçesinin 0,48-0,50 üzere pek ufak bir kısmı. Yani aslında devasa bir para üzere görünse de, koskoca ABD’nin bile yıllık bütçesinin %1 etmeyen bir kısmının bu biçimde araştırmalara ayrılmış olmasını sorgulamak pek enteresan.
Öte yandan, ufak bir karşılaştırma için göz atmak gerekirse ABD’de 2021 yılında sırf ‘milli savunma’ için yapılan harcamalar 725 milyar 709 milyon dolar. Bu paranın çok büyük kısmının silahlara gittiğini söylemek sanırım yanlış bir kestirim olmaz… Gazilere yönelik harcamalar için 105 milyar dolar, sıhhat hizmetleri için 96,4 milyar dolar ve eğitime 66,6 milyar dolar ayrılmış tıpkı sene içerisinde ABD’de.
Devletler en epeyce silaha, beşerler en hayli kıyafete para harcarken uzay araştırmalarının bütçesine göz dikilmesi en yavaşça tabirle komik
Dünya’da içecek su, yiyecek ekmek bulamayan beşerler var. Bu insanlara yardım etmek, onlar için ömrü daha eşit ve adil bir hale getirmeye çabalamak alışılmış ki hepimizin vazifesi. Fakat bunu yaparken hem tipimizi tıpkı vakitte ortasında olduğumuz sonsuz cihanı, varoluşumuzu anlamamıza yardım edecek; tahminen bundan 500 sene daha sonra yaşayacak insanlara yeni bir mesken bulacak araştırmalardan kısılması gerektiği fikri nitekim çok komik.
Tüketim çılgınlığına kapılmış; sürekli sepetine daha fazla eser ekleyen beşerler olarak açlıktan, susuzluktan ölmek üzere olan insanlara yardım etmek için gözümüzü roketlere dikmedilk evvel tahminen de kendi yaşama formumuzu gözden geçirmeliyiz.
Aynı biçimde, savaşı daima besleyen, bir türlü bitirmeyen insan aklı, uzaya giden roketleri durdurmaya çalışmadan evvel, başka insanların üzerine attığı roketleri durdurmayı denerse, tahminen bu biçimde gayemize ulaşabiliriz…
Günümüzde her bir bakılırsav için milyarlarca dolarlık yatırım gerektiren uzay çalışmaları, ‘insanlığın dünya üzerinde gırla sorunu varken niye uzaya para harcanıyor?‘ üzere mantığı anlaşılabilir lakin çokça karşılığı olan birtakım sorularla eleştiriliyor. Pekala hakikaten, insanlık niye dünya sıkıntılarını çözmek varken uzaya para harcamaya devam ediyor?
Bundan 30 bin yıl evvel, tek ışığın yıldızlar olduğu bir gecede gökyüzüne baktığınızı hayal edin…
bu biçimde bir anın büyüleyici olacağını hayal etmek epeyce da kolay olsa gerek. hiç bir yapay ışık kaynağı olmadan, açık ve aysız bir gecede gökyüzüne bakabilsek kim bilir neler görürdük. Cetlerimiz da o denli yaptılar. Uzun geceler uzunluğu gökyüzünü izlediler. Gördüklerinin ne olduğunu anlamaya çalıştılar.
Hatta kimi çalışmalar, 33 bin – 10 bin yıl ortasına tarihlenmiş birtakım mağara duvar resimlerinin yıldızların pozisyonuna dair temsili çizimler olduğunu söylüyor. Stonehenge üzere hâlâ ‘gizemini’ koruyan kimi yapıların da yıldızların pozisyonu, inançlar ve toplumsal hayat ile yakından irtibatlı olduğu düşünülüyor.
Yani aslında insanlık, başını kaldırıp gökyüzünü fark ettiğinden beri orada ne olduğunu anlamaya çalıştı. Sorulara aldığı yanıtlar ise ömrünü şekillendirecek sonuçlar ortaya çıkardı. Tarımdan inanç sistemlerine insan hayatını kökünden etkileyen bir epeyce mevzu, uzaya dair bilgimizden direkt etkilendi.
Zaman değişti, gözlerimizle değil teleskoplarla gökyüzünü izlemeye başladık
Bu aklın alması sıkıntı uzunlukta vakit boyunca yıldızlara ve gezegenlere bakıp bir fazlaca şey yaptık. Üzerinde yaşadığımız gezegeni ve günümüzde kulağa sıradan gelen birtakım ‘kanunları’ anladık, gördüklerimizi anlamlandırmaya başladık.
Aradan geçen on binlerce yıldan daha sonra, yaklaşık 400 sene evvel birinci kere teleskoplar kullanılarak gözlerimizden daha ziyadesiyle uzayı gözlemlemeye başladık. Akabinde bir daha birkaç yüz yıl geçti ve sonunda, 1950’li senelerda uzaya araçlar ve hatta beşerler, hayvanlar gönderme sonucu aldık.
daha sonrasında Ay’a ayak basan birinci beşerler, uzayda bir istasyonda araştırma yürüten astronotlar, uzak gezegenleri ‘gözlerimiz olup’ izleyen uzay araçları…
İyi de, temel sorumuzun bu öyküyle ne ilgisi var?
İnsanlık olarak sık sık ne kadar özel bir tıp olduğumuzdan bahsederiz. Akıllıyızdır. Bilgiye sahibizdir. Zekiyizdir. Mahirizdir. Yapamayacağımız şey yoktur. Bize bu ‘özelliği’ sağlayan şeyin ne olduğunu düşündüğümüzde ise sonsuz bir merak, sorulan sorular ve alınan yanıtlar ile gelinen nokta olduğunu görürüz.
Yani aslında sorunun en genel ve verilmesi gereken birinci karşılığı bu. Türümüzü olduğu yere getiren, her seferinde daha fazlasını öğrenmek için attığımız adımlardı. 2022’de de, 2050’de de, 2378’de de bu değişmeyecek. Zira insan için her vakit bilmediği, keşfetmediği bir şeyler olacak. Bunları manaya, keşfetme isteği, her vakit en büyük münasebetimiz olmaya devam edecek. Lakin bu sorunun diğer karşılıkları da var.
NASA’nın Ay’a on yıllar daha sonra bir daha insan göndermesinin maliyeti 93 milyar dolar. Bu ne manaya geliyor?
NASA, Artemis misyonu ile yıllar daha sonra birinci sefer beşerli bir Ay nazaranvi gerçekleştirecek. Bu nazaranv ile Ay’a gönderilen astronotlar, geçmiştekilerin tersine Ay’da kalıcı olabileceğimiz üsler kurmak üzere kimi vazifeler için öncü olacak.
Ay’da kalıcı üsler kurmanın temel motivasyonu ise hem uydumuzu daha yakından tanımak tıpkı vakitte esas rotamız olan Mars’a bir ‘geçiş basamağı’ oluşturmak.
Ay’da kurulması planlanan üsler, insanlığı beşerli Mars vazifeleri için bir fazlaca zorluğa karşı hazırlayacak. Yani Artemis nazaranvi, en çok da bu yüzden kıymetli. Çeşidimizi Mars’a taşımadan evvel, son birkaç araştırma ve hazırlık yapabilmek için…
İşte bu amaç için NASA’nın bütçesinin 2025 yılında 93 milyar dolara ulaşmış olacağı ifade ediliyor. Neredeyse 15 yıldır devam eden epeyce istikametli çalışmaların bütünü için harcanan toplam bütçe bu.
Şimdi sorumuza geri dönelim. Yaygın olarak sarf edilen kimi telaffuzlar üzerinden, niye Ay’a insan göndermenin değerli olduğuna ve bu kadar para harcamasında sorun olmadığına dair kimi yanıtlara bakalım.
”Dünyada keşfedilmemiş tipler, gizemlerle dolu devasa okyanuslar var. Evvel onları araştırmak yerine niye uzaya gitmeye çalışıyoruz ki?”
İnsanlığın uzay çalışmalarına yönelik en büyük tenkitlerden biri bu. Lakin bu tenkit ne yazık ki dengeli değil. Farklı alanlarda uzmanlaşmış bilim insanları, aslına bakarsanız aklınıza gelebilecek her hususta durmadan araştırma yapıyorlar. Bir küme astrofizikçi ve mühendis uzayla ilgilenirken deniz biyologları okyanusları araştırıyor, jeologlar gezegenimizin yapısını anlamaya çalışıyor.
aslına bakarsanız uzay çalışmaları tek başına var olmuyor. Dallar ortası bilgi paylaşımları yapılan araştırmaları manalı kılıyor ve sonuçlar elde etmemizi sağlıyor. Bilim tek bir mevzu üzerinden ilerleyen limitli bir çalışma alanı değil. İnsanlığı, gezegenleri ve kozmosu; varoluşu anlamak, her alanda durmadan araştırma yapmamızı gerektiriyor.
Uzay araştırmaları haricindeki alanlarda yürütülen çalışmalar kamuoyundan hayli ilgi görmediği için genelde daha sessiz yürütülüyor…
”Uzay misyonları insanlığa direkt yarar sağlamıyor. Mars’ı araştıracağımıza Dünya’daki insanların meselelerini çözelim”
Bu bahiste gelen en büyük tenkitlerden biri de uzay bakılırsavlerinin insanlara direkt yarar sağlamadığı istikametinde oluyor. Aslında bu büyük bir yanılgı. Zira insanlığın, mesela, Mars’a gitmeyi bu kadar istemesinin temel motivasyonu ‘hayatta kalmaya’ dair pek ilkel bir güdü.
Çünkü bu gezegenin sonsuza kadar meskenimiz olamayacağını biliyoruz. Tıbbımızın geleceğine yeni seçenekler yaratabilmek için, yaşayabileceğimiz en yakın gezegende neler yapabileceğimizi araştırmak, insan ömrüne olabilecek en direkt yarar diyebiliriz.
Ayrıca bunun yanında, üstte da bahsetmiş olduğumiz üzere; uzayda elde edilebilecek rastgele bir bilginin farklı bilim kısımlarını nasıl etkileyeceğini; değişik bir durumu ya da sorunu araştıran bilim insanları için nasıl bir bilgi sağlayacağını bilemeyiz. Tam da bu sebeple bilimin her alanında atılan adımlar birbirinden bağımsız ve direkt yararı olmayan adımlar üzere görünse de, her biri aslında iç içe ve epey pahalı.
Örneğin uzay araştırmaları bize dünyadaki güç ve kaynak sıkıntısını çözmek için biroldukça şey öğretebilir. Farklı bir gezegende bulacağımız canlılık izleri, bize kendi evrimimize, hayatın oluşumuna dair epey kıymetli bilgiler sunabilir. Ya da uzay araçları için yürütülen mühendislik çalışmaları, insanlık için değişik büyük bir sorunun tahlilinde kullanılabilir…
”Ay’a ya da Mars’a gitmeye harcanacak parayla açlık çeken milyonlarca beşerler doyurulabilir”
Geçersiz bir öbür argüman ise uzay araştırmalarına ayrılan bütçenin o araştırmalara gitmek yerine açlığı bitirebileceği savı.
niçin geçersiz olduğunu daha ayrıntılı açıklamadan evvel farklı ülkelerin uzay ajanslarının yıllık bütçelerine bakalım;
- ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA): 24 milyar dolar
- Avrupa Uzay Ajansı (ESA): 6,49 milyar Euro
- Rusya’nın uzay ajansı Roscosmos: Yıllık ortalama 2 milyar dolar
- Almanya Uzay Ajansı DLR: 2019’da toplam 1 milyar 155 milyon Euro (Almanya ayrıyeten ESA’nın fonlamasının yüzde 21,3’ünden sorumlu)
- Birleşik Krallık Uzay Ajansı (UKSA): 569 milyon pound (İngiltere ayrıyeten ESA’nın toplam fonlamasının yüzde 9’undan fazlasına katkı sunuyor)
- Japon Uzay Ajansı (JAXA): 500 milyon dolar
- Çin: Varsayımı 8 milyar dolar
- Hindistan: Yaklaşık 2 milyar dolar
- Türkiye Uzay Ajansı: Yaklaşık 3,5 milyon dolar
Ayrıca, bu mevzuda en epeyce para harcayan ülke olduğu için ABD’den örnek vermek gerekirse, NASA’nın uzay araştırmaları için aldığı yıllık bütçe, ABD’nin toplam bütçesinin 0,48-0,50 üzere pek ufak bir kısmı. Yani aslında devasa bir para üzere görünse de, koskoca ABD’nin bile yıllık bütçesinin %1 etmeyen bir kısmının bu biçimde araştırmalara ayrılmış olmasını sorgulamak pek enteresan.
Öte yandan, ufak bir karşılaştırma için göz atmak gerekirse ABD’de 2021 yılında sırf ‘milli savunma’ için yapılan harcamalar 725 milyar 709 milyon dolar. Bu paranın çok büyük kısmının silahlara gittiğini söylemek sanırım yanlış bir kestirim olmaz… Gazilere yönelik harcamalar için 105 milyar dolar, sıhhat hizmetleri için 96,4 milyar dolar ve eğitime 66,6 milyar dolar ayrılmış tıpkı sene içerisinde ABD’de.
Devletler en epeyce silaha, beşerler en hayli kıyafete para harcarken uzay araştırmalarının bütçesine göz dikilmesi en yavaşça tabirle komik
Dünya’da içecek su, yiyecek ekmek bulamayan beşerler var. Bu insanlara yardım etmek, onlar için ömrü daha eşit ve adil bir hale getirmeye çabalamak alışılmış ki hepimizin vazifesi. Fakat bunu yaparken hem tipimizi tıpkı vakitte ortasında olduğumuz sonsuz cihanı, varoluşumuzu anlamamıza yardım edecek; tahminen bundan 500 sene daha sonra yaşayacak insanlara yeni bir mesken bulacak araştırmalardan kısılması gerektiği fikri nitekim çok komik.
Tüketim çılgınlığına kapılmış; sürekli sepetine daha fazla eser ekleyen beşerler olarak açlıktan, susuzluktan ölmek üzere olan insanlara yardım etmek için gözümüzü roketlere dikmedilk evvel tahminen de kendi yaşama formumuzu gözden geçirmeliyiz.
Aynı biçimde, savaşı daima besleyen, bir türlü bitirmeyen insan aklı, uzaya giden roketleri durdurmaya çalışmadan evvel, başka insanların üzerine attığı roketleri durdurmayı denerse, tahminen bu biçimde gayemize ulaşabiliriz…